Czas pracy osób zatrudnionych w pełnym wymiarze na podstawie umowy o pracę wynosi 8 godzin na dobę, czyli przeciętnie 40 godzin tygodniowo. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy te normy zostają przekroczone. Kiedy praca w nadgodzinach jest zgodna z prawem i jak należy ją rozliczyć?

Kiedy nadgodziny są zgodne z prawem?

Kodeks pracy[1] mówi o dwóch sytuacjach, w których dopuszczalna jest praca ponad obowiązujące pracownika normy:

• konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, mienia, środowiska albo usunięcia awarii;
• występowanie szczególnych potrzeb pracodawcy.

Sformułowanie „szczególne potrzeby pracodawcy” jest szerokie, ale w ogólnym ujęciu odnosi się ono do sytuacji nieplanowanych i niezwiązanych z normalnym funkcjonowaniem przedsiębiorstwa.

Z czego składa się wynagrodzenie za godziny nadliczbowe?

Jeśli za pracę w nadgodzinach pracownik nie otrzyma czasu wolnego, to pracodawca powinien wypłacić mu wynagrodzenie za godziny nadliczbowe. Za pracę ponad wymiar pracownikowi należy się normalne wynagrodzenie za pracę oraz dodatek za nadgodziny.

Dodatek za nadgodziny może wynieść:

• 100% normalnego wynagrodzenia za pracę – jeśli nadgodziny przypadają w porze nocnej, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, w dniu wolnym udzielonym w zamian za pracę w niedzielę lub święto, a także w przypadku przekroczenia tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (jeśli nie doszło do przekroczenia normy dobowej);
• 50% normalnego wynagrodzenia za pracę – za wykonywanie nadliczbowych godzin pracy w pozostałych przypadkach, które nie zostały nieokreślone w pierwszym punkcie.

W kodeksie pracy nie znajdziemy wyjaśnienia, czym jest normalne wynagrodzenie za pracę. Pojęcie to wyjaśnia jednak wyrok Sądu Najwyższego[2]. Zgodnie z nim normalne wynagrodzenie za pracę obejmuje wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania oraz dodatkowe składniki o charakterze stałym, które pracownik otrzymuje systematycznie. Może to być dodatek funkcyjny, stażowy, za pracę szkodliwą dla zdrowia czy też inne dodatki, które mają charakter stały i nie są uzależnione od konkretnych osiągnięć.

Jak obliczyć wynagrodzenia za nadgodziny?

Obliczając normalne wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, należy przeprowadzić następujące kroki:

1. zsumować stałe składniki wynagrodzenia;
2. podzielić je przez godziny przypadające do przepracowania w danym miesiącu;
3. obliczoną w ten sposób stawkę pomnożyć przez liczbę powstałych nadgodzin.

Trzeba pamiętać, że obliczając dodatek za nadgodziny, bierzemy pod uwagę tylko wynagrodzenie zasadnicze pracownika, które wynika ze stawki osobistego zaszeregowania (bez dodatków o charakterze stałym). Pracodawca może jednak dobrowolnie zadecydować o stosowaniu rozwiązania korzystniejszego dla pracowników, czyli wliczania dodatków stałych do podstawy dodatku za nadgodziny.

Przykład

Pracownikowi przysługuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 5 000 zł brutto oraz dodatek funkcyjny w wysokości 500 zł brutto. W listopadzie 2024 r. są 152 godziny nominalne. Pracownik pracuje w podstawowym systemie czasu pracy od poniedziałku do piątku w godz. 8:00-16:00. Na polecenie pracodawcy w dniu 05.11.2024 r. pracownik wykonywał obowiązki służbowe w godzinach 08:00-18:00. Za 2 powstałe nadgodziny nie został udzielony czas wolny.

Normalne wynagrodzenie za nadgodziny:

5 000 zł + 500 zł = 5 500 zł

5 500 zł / 152 [godz.] = 36,18 zł

36,18 zł x 2 [godz.] = 72,36 zł

Dodatek za nadgodziny:

5 000 zł / 152 [godz.] * 50% = 16,45 zł

16,45 zł x 2 [godz.] = 32,90 zł

Łączne wynagrodzenie za nadgodziny wyniesie 105,26 zł (72,36 zł + 32,90 zł).

***

W razie dodatkowych pytań w temacie nadgodzin zapraszamy do kontaktu.

[1] art. 151 § 1 i § 2 Kodeksu pracy

[2] z dnia 15.02.2012 (I PK 156/11)

Ewelina Mańko

HR Administration & Payroll Specialist

ewelina.manko@owap.pl